گشودن گره عجیب گیاه ژاپنی به لطف حشرات

غزال زیاری: طبق یافته محققان دانشگاه کوبه مورچه ها و جیرجیرک های شتری نقش دوگانه و پررنگی را در گرده افشانی و پراکنده کردن دانه های گیاهی به نام بلوط دار(Balanophora subcupularis) ایفا می کنند. این بررسی دیدگاه های ارزشمندی را درباره نحوه فعل وانفعالات گیاه و حشره و نحوه محافظت از این گیاه ارائه می دهد.

در بخش های زیرین جنگل های نیمه گرمسیری جزیره شیموشیما در ژاپن که محیط بسیار تاریک و مرطوبی است گیاهانی انگلی به نام بلوط دارها زندگی می کنند که از ریشه گیاهان دیگر تغذیه می نمایند.

نکته جالب توجه اینجاست که مکانیسم پراکنده شدن بذر بلوط دارها بیش از یک قرن است که به شکل یک راز باقی مانده است.

تا پیش از این گفته می شد که دانه های ریز بلوط دارها توسط باد حمل می شوند اما با کمی دقت می توان دریافت که در بخش های پائینی این جنگل های نیمه استوایی باد بسیار کمی را شاهد هستیم.

برخی از گونه های گیاهی بلوط دارها به رنگ قرمز روشن و شبیه توت فرنگی هستند که همین ظاهر جذاب و متفاوت پرندگان و خرگوش ها را برای خوردن آن ها جذب کرده و در نتیجه دانه هایشان به این شیوه پراکنده می شوند؛ اما دیگر گونه های بلوط دارها از جمله گونه Balanophora subcupularis رنگی کدر و بوی مخمری دارند و همین باعث می شود تا احتمال مداخله مهره داران در تکثیر دانه هایشان به حداقل برسد و از همین رو مکانیسم گرده افشانی آن ها همچنان مبهم و نامشخص است.

روش های تحقیق و اکتشافات

تخصص سئوتسوگو کنجی یکی از گیاه شناسان دانشگاه کوبه در درک فعل وانفعالات بین این گیاهان انگلی و اکوسیستم های اطراف آن هاست که در بسیاری از مواقع نقش آن ها نادیده گرفته می شود ولی نقشی حیاتی در پراکنده ساختن دانه این گیاهان ایفا می کند.

او و اعضای تیمش برای درک عوامل مؤثر در تکثیر دانه این گونه از بلوط دارها بیش از ۱۰۰ ساعت به تماشای گیاهان نشستند و در طول شب ده ها هزار عکس در زمانی که این گیاه شکوفه یا میوه می داد گرفتند و درعین حال جانورانی که به سراغ این گیاه می رفتند را شناسایی کردند.

به علاوه آن ها در دو آزمایش مجزا فاکتور حذف حیوانات و تغذیه بذر را بررسی کردند تا مطمئن شوند که آیا حیواناتی که در عکس ها دیده شده اند واقعاً در گرده افشانی و پخش بذر این گیاه مؤثر هستند یا خیر.

شگفتی نادر ثبت شده توسط مورچه ها و جیرجیرک ها!

تیم دانشگاه کوبه در این راستا دو مقاله منتشر کردند که در آن ها به این نکته اشاره شده که بذرافشانی این گونه خاص از بلوط دارها توسط مورچه ها و جیرجیرک های شتری که برای دسترسی به گرده و شهد گیاه به سراغشان می روند انجام می شود. لازم به ذکر است که همین گونه از جانوران بعداً از برگ های گوشتی حامل دانه های این گونه بلوط دار تغذیه کرده و به پراکندگی بذر آن کمک می کنند.

سئوتسوگو دراین باره توضیح داد: «کاملاً مشخص است که بسیاری از گیاهان برای گرده افشانی به حشرات متکی هستند؛ هرچند که همکاری حشراتی مثل مورچه و جیرجیرک ها در این کار نادر است. درعین حال بسیاری از گیاهان هم از پرندگان و پستانداران برای توزیع میوه هایشان استفاده می کنند که حتی این مورد هم بسیار نادر است که جیرجیرک ها یا دیگر بندپایان کوچک این نقش را بر عهده بگیرند. جالب تر وقتی است که یک حیوان هر دو کار را انجام دهد و منحصربه فرد است که بی مهرگان یکسانی این کار را بر عهده دارند.»

این گیاه شناس دانشگاه کوبه بر این باور است که این ترکیب نادر نقش گرده افشانی و توزیع دانه ممکن است تحت تأثیر دو عامل باشد. یکی اینکه این گونه خاص از بلوط دارها در اواخر سال و زمانی که بسیاری از گرده افشان های معمول مثل زنبورها فعالیت کمتری دارند شکوفا می شود. به علاوه سایت موردمطالعه جزیره کوچکی در لبه شمالی توزیع گیاه است که ممکن است در کمبود تنوع گرده افشان ها و پراکنده کنندگان تأثیرگذار باشد.

منبع: scitechdaily