تعداد مهریه قابل پرداخت

تعیین تعداد مهریه قابل پرداخت در ازدواج، یکی از مهم ترین و پیچیده ترین مسائل حقوقی در جامعه ایران است که جنبه های عمیق اجتماعی و اقتصادی نیز دارد. این حق قانونی زن، همواره با چالش ها، پرسش ها و ابهامات فراوانی همراه بوده و در طول زمان دچار تغییرات و اصلاحاتی شده است. درک دقیق قوانین و مقررات مربوط به مهریه برای هر دو طرف عقد نکاح، از اهمیت بالایی برخوردار است.

اهمیت مهریه به عنوان پشتوانه مالی زن و تعهد حقوقی مرد، نه تنها در زمان عقد، بلکه در طول زندگی مشترک و به ویژه در هنگام بروز اختلافات یا طلاق، خود را نشان می دهد. بسیاری از زوجین و خانواده ها با نحوه مطالبه، سقف های قانونی و شرایط پرداخت مهریه آشنایی کافی ندارند که همین امر می تواند به سردرگمی و بروز مشکلات حقوقی منجر شود. برای مثال، زوجین ممکن است ندانند که چه تفاوتی میان مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه وجود دارد، یا سقف 110 سکه بهار آزادی چه پیامدهایی در پی دارد و آیا برای مهریه مازاد بر آن، امکان حبس مرد وجود دارد یا خیر. طرح های پیشنهادی برای اصلاح قوانین مهریه نیز به طور مداوم در دست بررسی قرار دارند و این امر، نیاز به اطلاع رسانی دقیق و به روز را افزایش می دهد.

این مقاله با هدف ارائه یک راهنمای جامع و کاربردی در خصوص تعداد مهریه قابل پرداخت در قوانین جمهوری اسلامی ایران، به بررسی ابعاد مختلف این موضوع می پردازد. تلاش می شود با زبانی ساده و روان، مفاهیم پیچیده حقوقی تبیین گردند و تمام جنبه های مرتبط با مطالبه و پرداخت مهریه، از جمله انواع آن، سقف های قانونی، فرآیند مطالبه، وضعیت های خاص و آخرین تغییرات قانونی، به طور کامل پوشش داده شود. امید است این محتوا، به عنوان منبعی قابل اعتماد و راهگشا برای افرادی که با این موضوع مهم حقوقی و اجتماعی سروکار دارند، عمل کند.

مهریه چیست و انواع آن کدامند؟

مهریه، که در فرهنگ اسلامی به آن «صداق» نیز می گویند، به مالی اطلاق می شود که مرد در هنگام عقد نکاح، متعهد می شود به زن بپردازد. این تعهد، یک حق قانونی برای زن و یک تکلیف شرعی و قانونی برای مرد محسوب می شود. از منظر فقه و قانون مدنی ایران، مهریه مال معینی است که زوج به زوجه می دهد یا به نفع زوجه بر ذمه زوج قرار می گیرد. حقوقدانان بر این باورند که مهریه، افزون بر نشانه ای از صداقت و علاقه مرد به زن، به عنوان پشتوانه و حمایت مالی برای زن در طول زندگی مشترک و پس از آن، نقش حیاتی ایفا می کند. این مال می تواند شامل هر چیزی باشد که از نظر شرعی و قانونی ارزش مالی داشته باشد و قابل تملک باشد، از جمله سکه طلا، وجه نقد، ملک، اتومبیل یا حتی آموزش یک مهارت خاص.

تعریف مهریه در فقه و قانون مدنی

در نظام حقوقی ایران، مهریه ریشه در فقه اسلامی دارد و در قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، به تفصیل به آن پرداخته شده است. مواد ۱۰۷۸ تا ۱۱۰۱ قانون مدنی، به ابعاد مختلف مهریه اختصاص دارد. مهریه به محض جاری شدن عقد نکاح، به ملکیت زن درمی آید و او می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بکند. این مالکیت، حتی قبل از وقوع رابطه زناشویی نیز محقق می شود و زن حق دارد در هر زمان که بخواهد، تمام یا بخشی از مهریه خود را مطالبه کند.

انواع مهریه در عقد نکاح

قانون مدنی ایران، سه نوع اصلی مهریه را شناسایی می کند که هر یک شرایط و احکام حقوقی خاص خود را دارند:

1. مهرالمسمی: این نوع مهریه، متداول ترین و رایج ترین شکل مهریه است. مهرالمسمی به مالی گفته می شود که در زمان عقد نکاح و با توافق صریح و معلوم زوجین، تعیین و در سند ازدواج ثبت می شود. این مهریه باید دارای ارزش مالی و قابل تملک باشد.
2. مهرالمثل: در مواردی که در عقد نکاح، مهریه ای برای زن تعیین نشده باشد یا اگر تعیین شده، به دلایلی باطل باشد و رابطه زناشویی بین زوجین واقع شده باشد، مهرالمثل تعیین می شود. مهرالمثل بر اساس وضعیت خانوادگی زن، شأن اجتماعی او، تحصیلات، زیبایی و سایر خصوصیات فردی وی، و با توجه به عرف و عادت محل، توسط کارشناسان دادگاه مشخص می گردد.
3. مهرالمتعه: این نوع مهریه، زمانی مطرح می شود که در عقد نکاح دائم، مهریه ای تعیین نشده باشد و مرد قبل از نزدیکی با زن، او را طلاق دهد. در این شرایط، مرد موظف است بر اساس توانایی مالی خود، مالی را به عنوان مهرالمتعه به زن بپردازد. مبلغ یا نوع مهرالمتعه، بر خلاف مهرالمثل، بر پایه وضعیت مرد و نه شأن زن تعیین می گردد. همچنین، در عقد موقت (صیغه) نیز مهریه ای که در زمان عقد تعیین می شود، مهرالمتعه نامیده می شود.

مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه: تفاوت های کلیدی و آثار حقوقی

یکی از مهم ترین دسته بندی ها در مهریه، تفاوت میان مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه است که آثار حقوقی متفاوتی برای زوجین به همراه دارد:

• مهریه عندالمطالبه: این نوع مهریه به این معناست که زن می تواند در هر زمان که بخواهد، مهریه خود را از مرد مطالبه کند و مرد موظف به پرداخت فوری آن است. در این حالت، بار اثبات عدم توانایی مالی (اعسار) بر عهده مرد است. یعنی مرد باید ثابت کند که توان پرداخت مهریه را ندارد تا بتواند از دادگاه درخواست تقسیط نماید. اگر مرد از پرداخت امتناع کند و اعسار خود را ثابت نکند، می تواند با پیامدهای حقوقی جدی، از جمله امکان حبس (در حدود قانونی) مواجه شود.
• مهریه عندالاستطاعه: در این نوع مهریه، پرداخت آن منوط به توانایی مالی مرد است. به عبارت دیگر، زن تنها زمانی می تواند مهریه خود را مطالبه کند که ثابت نماید مرد توانایی مالی پرداخت آن را دارد. در اینجا، بار اثبات توانایی مالی (ملائت) بر عهده زن است. این بدان معناست که زن باید اموال و دارایی های مرد را به دادگاه معرفی کند تا دادگاه بتواند حکم به پرداخت مهریه بدهد. در مهریه عندالاستطاعه، امکان صدور حکم جلب برای مرد وجود ندارد.

درک این تفاوت ها برای افرادی که قصد ازدواج دارند یا با مسائل مهریه مواجه هستند، بسیار حیاتی است تا بتوانند تصمیمات آگاهانه و درستی اتخاذ کنند و از بروز مشکلات حقوقی آتی جلوگیری نمایند.

سقف مهریه قابل پرداخت: قانون 110 سکه بهار آزادی

قانون گذار ایرانی در سال های اخیر، با هدف ساماندهی به پرونده های مهریه و کاهش تعداد مردان زندانی به دلیل عدم پرداخت مهریه، تغییراتی را در قوانین مربوط به آن ایجاد کرده است. یکی از مهم ترین این تغییرات، تصویب ماده 22 قانون حمایت خانواده مصوب 1391 است که به سقف مهریه قابل پرداخت و تبعات حقوقی آن می پردازد. این ماده، 110 سکه تمام بهار آزادی را به عنوان یک معیار مهم در مطالبه و اجرای مهریه معرفی کرده است.

تبیین ماده 22 قانون حمایت خانواده مصوب 1391

ماده 22 قانون حمایت خانواده به صراحت بیان می دارد: چنانچه مهریه، وجه رایج و تا یکصد و ده سکه تمام بهار آزادی یا معادل آن باشد، مشمول مقررات ماده (2) قانون اجرای محکومیت های مالی است. چنانچه مهریه، بیشتر از این میزان باشد، در خصوص مازاد، فقط ملائت زوج (توانایی مالی مرد) ملاک پرداخت است. این ماده، نقطه عطفی در اجرای احکام مهریه محسوب می شود و ضمانت اجرای متفاوتی را برای مهریه تا 110 سکه و مهریه مازاد بر آن قائل شده است.

مهریه تا 110 سکه

وقتی مهریه تا سقف 110 سکه تمام بهار آزادی (یا معادل آن از سایر اموال) تعیین شده باشد، وضعیت حقوقی آن به گونه ای است که زن برای مطالبه آن قدرت اجرایی بیشتری دارد. در این حالت، دادگاه فرض را بر توانایی مالی مرد برای پرداخت این میزان مهریه می گذارد. برخی از شرایط مطالبه و ضمانت اجرای آن عبارتند از:

• امکان صدور حکم جلب: اگر مرد از پرداخت مهریه تا 110 سکه خودداری کند و نتواند در دادگاه اعسار (عدم توانایی مالی) خود را ثابت کند، یا دادخواست اعسار او رد شود، به درخواست زن، امکان صدور حکم جلب و حتی حبس برای او وجود دارد. این موضوع، یکی از مهم ترین ضمانت های اجرایی برای وصول این بخش از مهریه است.
• تکلیف اثبات توانایی/عدم توانایی مالی (بار اثبات): در مورد مهریه تا 110 سکه، بار اثبات عدم توانایی مالی بر عهده مرد است. یعنی این مرد است که باید در دادگاه ثابت کند توان پرداخت مهریه را به صورت یکجا یا اقساط ندارد تا بتواند از مزایای اعسار و تقسیط بهره مند شود. زن نیازی به اثبات ملائت مرد ندارد.

مهریه مازاد بر 110 سکه

وضعیت حقوقی مهریه مازاد بر 110 سکه بهار آزادی، متفاوت از بخش اول است. قانون گذار در این بخش، ضمانت اجرای کمتری را پیش بینی کرده و وصول آن را منوط به شرایط خاصی کرده است:

• عدم صدور حکم جلب برای مازاد: برای مهریه مازاد بر 110 سکه، امکان صدور حکم جلب و حبس مرد وجود ندارد. این بدان معناست که حتی اگر مهریه زن 500 سکه باشد، تنها برای 110 سکه اول می توان حکم جلب صادر کرد (در صورت عدم اثبات اعسار مرد)، اما برای 390 سکه باقیمانده، مرد به دلیل عدم پرداخت زندانی نخواهد شد.
• نقش اثبات ملائت (توانایی مالی) زوج توسط زوجه: در این بخش، بار اثبات توانایی مالی (ملائت) زوج بر عهده زوجه است. یعنی زن باید به دادگاه ثابت کند که مرد دارای اموال و دارایی های کافی برای پرداخت مهریه مازاد بر 110 سکه است.
• معرفی اموال و توقیف آن ها: زن برای مطالبه مهریه مازاد، باید اموال مرد را شناسایی و به دادگاه یا اجرای ثبت معرفی کند تا بتواند آن ها را توقیف کرده و از محل فروش یا درآمد آن، مهریه خود را وصول نماید. اگر مرد هیچ مالی نداشته باشد یا زن نتواند مالی از او معرفی کند، وصول مهریه مازاد عملاً با چالش جدی مواجه خواهد شد.

ماده 22 قانون حمایت خانواده با تفکیک مهریه تا 110 سکه و مازاد بر آن، تلاش کرده تا ضمن حفظ حق قانونی زن، از حبس های طولانی مدت مردان به دلیل مهریه های سنگین جلوگیری کند. این تغییر، رویکردی عملی تر به توانایی پرداخت زوج در نظر گرفته است.

این تفکیک قانونی، به نوعی تلاشی برای ایجاد تعادل بین حقوق زن و وضعیت اقتصادی مرد در نظر گرفته می شود و زوجین را تشویق می کند تا در تعیین مهریه، واقع بینانه تر عمل کنند.

فرآیند مطالبه و پرداخت مهریه: گام به گام

مطالبه مهریه، چه برای زنان و چه برای مردانی که با این تعهد حقوقی مواجه اند، فرآیندی پیچیده و دارای مراحل قانونی مشخص است. درک این مراحل می تواند به مدیریت بهتر این موضوع کمک کند و از سردرگمی ها بکاهد.

روش های مطالبه مهریه

زوجه برای مطالبه مهریه خود، دو مسیر اصلی قانونی پیش رو دارد که هر کدام مزایا و معایب خاص خود را دارند:

1. مراجعه به دفترخانه ثبت ازدواج و اجرای ثبت:
   • فرآیند: زن می تواند با در دست داشتن سند رسمی ازدواج خود، به دفترخانه ای که عقد در آنجا ثبت شده است مراجعه کرده و تقاضای صدور اجرائیه برای مهریه را مطرح کند. دفترخانه، این تقاضا را به اداره اجرای ثبت اسناد رسمی ارسال می کند. سپس، اجرائیه ای برای مرد صادر و به او ابلاغ می شود که طی آن ۱۰ روز فرصت دارد مهریه را پرداخت کند.
   • مزایا: این روش معمولاً سریع تر از مسیر دادگاه است و نیاز به پرداخت هزینه دادرسی کمتری دارد. در صورت معرفی اموال توسط زن، اجرای ثبت می تواند به سرعت نسبت به توقیف اموال اقدام کند. همچنین، اگر مرد کارمند دولت باشد، امکان توقیف یک سوم یا یک چهارم حقوق او (بسته به وضعیت تأهل) از طریق اجرای ثبت وجود دارد.
   • معایب: اجرای ثبت، اختیارات کمتری نسبت به دادگاه در شناسایی اموال مخفی مرد دارد. اگر زن نتواند اموالی از مرد معرفی کند، پرونده به دادگاه ارجاع خواهد شد.
2. مراجعه به دادگاه خانواده:
   • فرآیند: زن می تواند مستقیماً با ارائه دادخواست مطالبه مهریه به دادگاه خانواده، این دعوا را مطرح کند. دادگاه پس از بررسی و صدور حکم، آن را برای اجرا به واحد اجرای احکام دادگستری ارجاع می دهد.
   • مزایا: دادگاه خانواده از اختیارات وسیع تری برای شناسایی اموال مرد، حتی از طریق استعلام از نهادهای مختلف (مانند بانک ها، اداره ثبت اسناد، راهور و سازمان بورس)، برخوردار است. این مسیر برای مهریه هایی که سند رسمی ندارند یا در آن ابهام وجود دارد، الزامی است.
   • معایب: فرآیند دادرسی در دادگاه ممکن است زمان برتر باشد و مستلزم پرداخت هزینه های دادرسی بیشتری است.

انتخاب روش مناسب به شرایط خاص پرونده و اولویت های زن بستگی دارد؛ اما در اکثر موارد، مسیر اجرای ثبت به دلیل سرعت و هزینه کمتر، به عنوان گام اول توصیه می شود.

درخواست اعسار و تقسیط مهریه از سوی مرد

اگر مرد توانایی پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، قانون این امکان را به او می دهد که با ارائه دادخواست اعسار از پرداخت مهریه، از دادگاه درخواست کند تا مهریه را به صورت اقساطی پرداخت کند. این اقدام، به منظور جلوگیری از حبس مردانی است که واقعاً توانایی مالی برای پرداخت مهریه را ندارند.

• شرایط و مدارک لازم: مرد باید ظرف مدت یک ماه پس از ابلاغ اجرائیه مهریه (چه از طریق اجرای ثبت و چه دادگاه)، دادخواست اعسار خود را به دادگاه ارائه دهد. او باید ضمن دادخواست، فهرستی از تمام اموال و دارایی های خود و همچنین فهرستی از بدهی ها و میزان درآمد ماهانه خود را ضمیمه کند. همچنین، معرفی حداقل دو شاهد معتبر که از وضعیت مالی مرد آگاه باشند و بتوانند عدم توانایی او را تأیید کنند، ضروری است.
• روند رسیدگی دادگاه: دادگاه پس از دریافت دادخواست اعسار، جلسه ای برای رسیدگی برگزار می کند و به اظهارات مرد و شهود او گوش می دهد. اگر دادگاه به این نتیجه برسد که مرد واقعاً معسر است (یعنی اموال کافی برای پرداخت یکجای مهریه را ندارد)، حکم به تقسیط مهریه صادر می کند. در این حکم، معمولاً یک مبلغ پیش قسط و سپس اقساط ماهانه (مثلاً یک سکه در هر چند ماه یا نیم سکه در ماه) تعیین می شود.
• تأثیر تقسیط مهریه بر وضعیت حبس مرد: اگر دادخواست اعسار مرد مورد قبول واقع شود و مهریه تقسیط گردد، مرد تا زمانی که اقساط را به طور منظم پرداخت می کند، مشمول حکم جلب و حبس نخواهد شد. عدم پرداخت منظم اقساط، می تواند مجدداً منجر به صدور حکم جلب شود. این سازوکار، تلاشی برای ایجاد تعادل بین حقوق زن و توانایی مالی مرد است.

نحوه محاسبه مهریه وجه رایج و سکه طلا

محاسبه مهریه بسته به نوع آن (وجه نقد یا سکه) دارای قواعد متفاوتی است:

• شاخص بانک مرکزی برای تعدیل مهریه وجه نقد: اگر مهریه به صورت وجه نقد (ریال) در زمان عقد تعیین شده باشد، به دلیل تورم و کاهش ارزش پول در طول زمان، مبلغ مهریه بر اساس شاخص تورم سالانه که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعیین و اعلام می شود، تعدیل می گردد. این بدان معناست که مبلغ مهریه، معادل ارزش واقعی همان مبلغ در زمان عقد، در زمان مطالبه و پرداخت خواهد بود.
• قیمت روز مطالبه برای سکه و طلا: در صورتی که مهریه به صورت سکه طلا (مثلاً سکه تمام بهار آزادی) یا طلا (مثلاً مثقال طلا) تعیین شده باشد، ملاک محاسبه و پرداخت، قیمت روز مطالبه آن در زمان اجرای حکم است. این به این معنی است که اگر زن در سال 1404 مهریه خود را مطالبه کند، قیمت سکه در آن تاریخ مبنای پرداخت قرار می گیرد، نه قیمتی که در زمان عقد (مثلاً سال 1380) وجود داشته است.

این تفاوت در محاسبه، اهمیت زیادی در پرونده های مهریه دارد و زوجین باید از آن آگاه باشند. انتخاب نوع مهریه (سکه یا وجه نقد) در زمان عقد، می تواند تأثیر بسزایی بر ارزش نهایی آن در آینده داشته باشد.

وضعیت های خاص در مطالبه مهریه

مهریه یک حق قانونی است که در شرایط مختلف زندگی و حتی پس از فوت یکی از زوجین، دارای احکام و پیامدهای حقوقی متفاوتی است. آشنایی با این وضعیت های خاص، می تواند به افراد در تصمیم گیری های آگاهانه کمک کند.

مهریه در صورت فوت زوج: حقوق زوجه و ورثه

با فوت مرد، تکلیف مهریه از بین نمی رود، بلکه مهریه به عنوان دین ممتاز بر ذمه متوفی باقی می ماند. این بدان معناست که زن می تواند مهریه خود را از ماترک (اموال به جای مانده) همسر متوفی خود مطالبه کند و قبل از تقسیم ارث بین سایر ورثه، مهریه او باید پرداخت شود. یعنی، زن به عنوان یکی از بستانکاران متوفی محسوب می شود و طلب او بر سایر دیون عادی و حتی حق الارث ورثه (به جز برخی دیون خاص و ممتازتر) مقدم است. اگر ماترکی وجود نداشته باشد، زن نمی تواند مهریه خود را مطالبه کند؛ اما در صورت وجود ماترک، زن می تواند از طریق دادگاه یا اجرای ثبت، نسبت به توقیف و وصول مهریه اقدام کند. در این حالت، زن نیز به عنوان یکی از ورثه، سهم الارث خود را نیز از ماترک می برد.

مهریه در صورت فوت زوجه: انتقال حق به ورثه

در صورتی که زن فوت کند، حق مهریه او از بین نمی رود. از آنجایی که مهریه به محض عقد نکاح به مالکیت زن درمی آید، این حق، مانند سایر اموال زن، به ورثه او منتقل می شود. یعنی ورثه زن (شامل همسر متوفی، فرزندان، پدر و مادر) می توانند به نسبت سهم الارارث خود، مهریه زن متوفی را از مرد (شوهرش) مطالبه کنند. در این حالت، حتی مرد نیز که وارث همسر خود است، به نسبت سهم الارث خود، از مهریه ای که باید به عنوان بدهی بپردازد، سهم می برد.

مهریه در طلاق از سوی زن (با حق طلاق، عسر و حرج، خلع و مبارات)

وقتی طلاق از سوی زن مطرح می شود، وضعیت مهریه می تواند پیچیدگی هایی داشته باشد:

• در صورت داشتن حق طلاق: اگر زن در عقدنامه یا با وکالت بلاعزل از مرد، حق طلاق داشته باشد، می تواند بدون نیاز به بخشیدن مهریه، خود را مطلقه کند و مهریه خود را نیز به طور کامل مطالبه نماید.
• طلاق به دلیل عسر و حرج: در صورتی که زن به دلیل عسر و حرج (سختی و مشقت در زندگی) از دادگاه درخواست طلاق کند و دادگاه این عسر و حرج را تأیید کند، می تواند حکم طلاق صادر کرده و زن نیز حق مطالبه تمام مهریه خود را خواهد داشت.
• طلاق خلع و مبارات: در این نوع طلاق ها که با توافق و رضایت طرفین صورت می گیرد، زن در ازای طلاق، تمام یا بخشی از مهریه خود را می بخشد (فدیه). در طلاق خلع، کراهت از سوی زن است و او مالی (مهریه یا معادل آن) را به مرد می بخشد تا طلاق بگیرد. در طلاق مبارات نیز کراهت از سوی هر دو طرف است و مقدار مالی که زن می بخشد، نباید بیشتر از مهریه باشد.

مهریه در طلاق توافقی: اهمیت توافق زوجین

طلاق توافقی، همان طور که از نامش پیداست، بر پایه توافق کامل زوجین در خصوص تمامی مسائل مرتبط با طلاق، از جمله مهریه استوار است. در این نوع طلاق، زوجین با رضایت و تفاهم یکدیگر، در مورد میزان پرداخت مهریه و نحوه آن به توافق می رسند. زن می تواند تمام، بخشی یا هیچ کدام از مهریه خود را مطالبه کند و این توافق در دادگاه رسمیت می یابد. دادگاه صرفاً توافق آن ها را تأیید و بر اساس آن حکم صادر می کند. توافق در طلاق توافقی، می تواند شامل بخشیدن مهریه در ازای طلاق، تقسیط آن، یا پرداخت به صورت یکجا باشد.

تأثیر خیانت بر مهریه: آیا مهریه ساقط می شود؟

این یک باور غلط و رایج است که خیانت زن یا مرد، باعث ساقط شدن حق مهریه می شود. در قوانین ایران، مهریه یک حق مالی است که به محض عقد نکاح به زن تعلق می گیرد و هیچ ارتباطی به مسائل اخلاقی یا سوءرفتار طرفین در طول زندگی مشترک ندارد. بنابراین، چه زن و چه مرد مرتکب خیانت شوند، اصل حق مهریه زن از بین نمی رود و او همچنان می تواند مهریه خود را مطالبه کند. البته، در برخی موارد خاص و نادر، ممکن است خیانت در دادگاه به عنوان یکی از دلایل عسر و حرج مرد برای طلاق مطرح شود، اما حتی در این صورت نیز، حق مهریه زن ساقط نمی گردد.

مهریه و ازدواج مجدد زوجه: آیا حق مطالبه مهریه اول از بین می رود؟

پس از طلاق، اگر زن مجدداً ازدواج کند، این ازدواج مجدد هیچ تأثیری بر حق مطالبه مهریه او از همسر اولش ندارد. مهریه، دینی است که مرد اول به گردن داشته و با طلاق و ازدواج مجدد زن، این دین از بین نمی رود. زن می تواند همچنان مهریه خود را از همسر سابق مطالبه و وصول کند، البته با رعایت تمامی قوانین و محدودیت های مربوط به سقف 110 سکه و توانایی مالی مرد. این حق، مانند سایر حقوق مالی زن، مستقل از وضعیت تأهل او در آینده است.

مهریه غیر از سکه (مانند ملک، اتومبیل، لوازم منزل): نحوه ارزیابی و مطالبه

مهریه می تواند شامل هر مال با ارزشی باشد که در عقدنامه قید شده است، غیر از سکه. این اموال می تواند شامل ملک (خانه، زمین)، اتومبیل، لوازم منزل گران بها، یا حتی وجه نقد به ارقام بالا باشد. نحوه ارزیابی و مطالبه این نوع مهریه ها به شرح زیر است:

• ارزیابی: اگر مهریه مال غیرمنقول (مانند ملک) یا منقول خاص (مانند خودرو) باشد، در زمان مطالبه، کارشناس رسمی دادگستری برای ارزیابی ارزش روز آن تعیین می شود. مبنای پرداخت، ارزش روز آن مال در زمان مطالبه است.
• مطالبه: فرآیند مطالبه همانند مهریه سکه است؛ یعنی زن می تواند از طریق اجرای ثبت یا دادگاه خانواده اقدام کند. در صورت معرفی این اموال توسط زن، دادگاه یا اجرای ثبت می تواند آن ها را توقیف کرده و پس از طی مراحل قانونی، نسبت به انتقال مالکیت یا فروش آن برای وصول مهریه اقدام نماید.

در هر یک از این وضعیت های خاص، آگاهی کامل از قوانین و مشاوره با وکیل متخصص، می تواند به زوجین کمک کند تا بهترین راهکار حقوقی را در پیش بگیرند و از حقوق خود به نحو احسن دفاع کنند.

طرح های پیشنهادی و بحث های اجتماعی پیرامون مهریه

موضوع مهریه همواره یکی از پربحث ترین مسائل در جامعه ایران بوده و از ابعاد مختلفی مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. افزایش آمار طلاق، چالش های اقتصادی و حبس مردان به دلیل مهریه های سنگین، موجب شده تا مجلس شورای اسلامی و نهادهای مربوطه، طرح های مختلفی را برای اصلاح قانون مهریه مطرح کنند.

بررسی طرح اصلاح قانون مهریه (مانند طرح 14 سکه)

یکی از مهم ترین طرح های پیشنهادی در سال های اخیر، طرح اصلاح قانون مهریه با رویکرد محدود کردن آن به تعداد سکه های کمتر، نظیر طرح 14 سکه، بوده است. این طرح ها با هدف کاهش آسیب های اجتماعی ناشی از مهریه های سنگین و زندانی شدن مردان مطرح شده اند:

• آخرین وضعیت تصویب و دلایل مطرح شدن این طرح ها: تا این لحظه، هیچ یک از طرح های پیشنهادی برای کاهش سقف مهریه (مثلاً به 14 سکه) به قانون لازم الاجرا تبدیل نشده اند. این طرح ها در کمیسیون های قضایی مجلس در حال بررسی هستند و برای تصویب نهایی نیاز به طی مراحل قانونی و تأیید شورای نگهبان دارند. دلایل عمده مطرح شدن این طرح ها عبارتند از:
  • کاهش آمار زندانیان مهریه: تعداد قابل توجهی از مردان به دلیل عدم توانایی در پرداخت مهریه (به ویژه برای 110 سکه اول) در زندان ها به سر می برند.
  • تحکیم بنیان خانواده: برخی معتقدند که مهریه های سنگین، نه تنها پشتوانه نیستند، بلکه به ابزاری برای فشار و طلاق تبدیل شده اند.
  • واقع بینانه کردن ازدواج: ترویج ازدواج های ساده تر و بر پایه عشق و تفاهم، نه محاسبات مالی.
• دیدگاه موافقان و مخالفان در جامعه:
  • موافقان: عمدتاً مردان، خانواده های آنان و برخی کارشناسان اجتماعی که معتقدند مهریه های سنگین به جای حمایت از زن، به ابزاری برای سوءاستفاده و طلاق تبدیل شده و بنیان خانواده را متزلزل می کند. آنها بر این باورند که سقف گذاری مهریه، از بار روانی و مالی مردان می کاهد و به ازدواج های پایدارتر کمک می کند.
  • مخالفان: عمدتاً زنان، حقوقدانان و فعالان حقوق زن که معتقدند مهریه، تنها پشتوانه مالی و اجتماعی زنان در جامعه است و کاهش آن، زنان را در برابر طلاق و بی عدالتی، آسیب پذیرتر می کند. آنها تأکید دارند که با توجه به عدم تساوی حقوق زن و مرد در سایر زمینه ها (مانند حق طلاق، حضانت و اشتغال)، مهریه جبرانی برای این نابرابری هاست و نباید دستخوش تغییر اساسی شود.

چالش های اجتماعی و دیدگاه های مختلف درباره مهریه

مهریه در جامعه ایرانی، فراتر از یک موضوع حقوقی، به یک پدیده اجتماعی با ابعاد فرهنگی، اقتصادی و روانشناختی تبدیل شده است. دیدگاه های متفاوتی در مورد نقش و کارکرد مهریه وجود دارد:

• مهریه به عنوان پشتوانه مالی یا ابزاری برای فشار؟ برخی مهریه را به عنوان تنها پشتوانه مالی قوی برای زن در صورت بروز مشکلات و طلاق می دانند، به ویژه در شرایطی که زنان از نظر اقتصادی استقلال کامل ندارند. در مقابل، عده ای دیگر معتقدند که مهریه های سنگین، به ابزاری برای باج گیری، فشار بر مرد و حتی عاملی برای طلاق های بی دلیل تبدیل شده است. آنها معتقدند که در بسیاری از موارد، زن نه به قصد زندگی، بلکه به نیت دریافت مهریه، وارد رابطه می شود.
• انعکاس نگرانی های مردان و زنان در جامعه:
  • نگرانی مردان: مردان اغلب از بار سنگین مالی مهریه و ترس از حبس یا از دست دادن تمام دارایی های خود به دلیل عدم توانایی در پرداخت مهریه، ابراز نگرانی می کنند. این نگرانی، می تواند مانعی جدی برای ازدواج جوانان و تشکیل خانواده شود.
  • نگرانی زنان: زنان نیز نگران از دست دادن تنها پشتوانه مالی خود در صورت کاهش مهریه هستند. آنها به این موضوع اشاره می کنند که در بسیاری از موارد، زن پس از طلاق با فرزندان خود، هیچ منبع درآمد یا سرپناهی ندارد و مهریه می تواند تنها امید او برای ادامه زندگی باشد.

بحث های پیرامون مهریه نشان می دهد که این مسئله نیازمند یک رویکرد جامع و متعادل است که هم حقوق زنان را تأمین کند و هم از بروز مشکلات جدی برای مردان و بنیان خانواده جلوگیری نماید. تغییرات قانونی باید با در نظر گرفتن تمامی ابعاد اجتماعی و اقتصادی صورت گیرد.

اشاره مختصر به رویکرد سایر کشورها نشان می دهد که در بسیاری از جوامع، مهریه به شکل فعلی ایران وجود ندارد و قوانین، بر تقسیم عادلانه اموال مشترک (تنصیف دارایی ها) پس از طلاق تمرکز دارند. این رویکردها نیز هر کدام مزایا و معایب خاص خود را دارند و انتخاب بهترین مدل، نیازمند بررسی های کارشناسی عمیق و متناسب با فرهنگ و قوانین داخلی است.

نتیجه گیری

مسئله تعداد مهریه قابل پرداخت در قوانین جمهوری اسلامی ایران، موضوعی پیچیده و چندوجهی است که ابعاد حقوقی، اجتماعی، اقتصادی و حتی فرهنگی گسترده ای را در بر می گیرد. همان طور که در این مقاله به تفصیل بررسی شد، مهریه به عنوان یک حق قانونی برای زن و تعهدی برای مرد، از لحظه جاری شدن عقد نکاح، به ملکیت زن در می آید.

یکی از مهم ترین نکات کلیدی، تمایز قائل شدن میان مهریه تا 110 سکه تمام بهار آزادی و مهریه مازاد بر آن است. در حالی که برای مهریه تا سقف 110 سکه، بار اثبات عدم توانایی مالی بر عهده مرد است و در صورت عدم اثبات، امکان صدور حکم جلب وجود دارد، برای مهریه مازاد بر این سقف، زن باید توانایی مالی مرد را اثبات کند و امکان حبس مرد برای مازاد مهریه وجود ندارد. این تفکیک قانونی، تلاشی برای کاهش فشار بر مردان و جلوگیری از حبس های بی رویه بوده است.

فرآیند مطالبه مهریه، چه از طریق اجرای ثبت و چه از طریق دادگاه خانواده، دارای مراحل مشخصی است که آگاهی از آن ها برای هر دو طرف ضروری است. مردان نیز در صورت عدم توانایی مالی، می توانند با ارائه دادخواست اعسار، درخواست تقسیط مهریه را داشته باشند تا از پیامدهای حبس جلوگیری کنند. همچنین، در وضعیت های خاصی مانند فوت زوج یا زوجه، طلاق از سوی زن یا طلاق توافقی، احکام مربوط به مهریه تغییر می کند که نیازمند توجه ویژه است.

در نهایت، بحث های اجتماعی و طرح های پیشنهادی برای اصلاح قانون مهریه، نشان دهنده نیاز به یک رویکرد متعادل و جامع است. این رویکرد باید ضمن حفظ حقوق مالی و اجتماعی زنان، از تحمیل بار مالی غیرمنطقی بر مردان و ایجاد موانع برای تشکیل خانواده جلوگیری کند. پیچیدگی های حقوقی و تغییرات مداوم در این حوزه، اهمیت مشاوره حقوقی با وکیل متخصص خانواده را برای تمامی افراد درگیر با این موضوع، به شدت افزایش می دهد. تنها با راهنمایی یک وکیل آگاه می توان بهترین تصمیمات را گرفت و از حقوق خود به درستی دفاع کرد.