دلیل نام گذاری شهر مریوان

مریوان نگین فیروزه ای کردستان شهری با جاذبه های طبیعی و فرهنگی فراوان همواره مورد توجه گردشگران بوده است. اما در کنار این زیبایی ها سوالی که برای بسیاری مطرح می شود چرایی نام گذاری این شهر به «مریوان» است. ریشه یابی نام یک شهر ما را به اعماق تاریخ و فرهنگ آن منطقه می برد و دریچه ای نو به سوی شناخت هویت و تمدن آن می گشاید. در این مقاله با بررسی دقیق منابع تاریخی و روایات محلی به دنبال یافتن پاسخ این سوال هستیم که چرا این شهر زیبا «مریوان» نامیده شده است. همچنین به معرفی جامع این شهر تاریخچه موقعیت جغرافیایی جاذبه های دیدنی و سایر جنبه های مهم آن خواهیم پرداخت تا راهنمایی کامل برای سفر به این منطقه فراهم کنیم.

دلیل نام گذاری شهر مریوان

دربارهٔ ریشه نام گذاری مریوان گمان های مختلفی وجود دارد. در زمان آشوریان این سرزمین را دور آشوریاکارشاروکین می گفتند چرا که سارگن پادشاه آشور پس از تسلط بر این منطقه در حدود ۱۵۰۰ سال پیش از میلاد به جای شهر کهن هار هار این شهر را می سازد که به مرور زمان به مریوان تغییر نام پیدا کرده است. در منابع اسلامی از این منطقه به عنوان دژان یا دزان نام برده اند چرا که دارای دژ و قلعه های مستحکمی بوده است و به مرور زمان به مریوان تغییر نام پیدا کرده است. در گذشته هنگام صدور قباله ها و ذکر محل تولد در موقع صدور شناسنامه از دو کلمهٔ قلعه شاه آباد و دژ شاهپور استفاده شده است. در متون کهن مریوان را مهروان متشکل از دو واژه مهرو وان به معنی جایگاه مهر نوشته اند و به مرور زمان به مریوان تغییر نام پیدا کرده است. طبق شواهد این منطقه رامرویان خوانده اند چرا که این منطقه دارای محصولات جنگلی مانند مازوج کتیرا و گز درختی بوده و عده ای برای تجارت این قبیل محصولات به این منطقه آمده که گویا اهل مروبوده اند و در همین محل ساکن شده اند که به مرور زمان به مریوان تغییر نام پیدا کرده است. هم چنین بر اساس گفته ها این منطقه رامراویان به معنی جای مرغابی گفته اند چرا که نیز گفته اند چون دریاچه زریبار باتلاقی بوده و در نتیجه انواع مرغان آبی مهاجر در فصول مختلف به منطقه کوچ کرده اند و در زبان کردی به مرغابی مراوی گفته می شود که به مرور زمان به مریوان تغییر نام پیدا کرده است. آمده است که این منطقه رامروانیان نام نهاده اند چرا که عده ای از مراوانیان پس از شکست و انقراض حکومت اموی در بغداد گریخته و در این محل ساکن شدند و به مرور زمان به مریوان تغییر نام پیدا کرده است. بعضی دیگر این منطقه را به مروان به حاکم عرب منسوب می دانند که به مرور زمان به مریوان تغییر نام پیدا کرده است. مریوان یا مهریان نام خود را از واژه مهریان در زمان ساسانها دریافت می کند – مهریان کسی بود که زمین های کشاورزی را از دربار شاهی اجاره می گرفت. عموماً خاندان سلطنتی یا مردان ازات و گه ورا (گبرا به آرامی) و در مقابل میزانی اجاره می داد. اجاره بها در متون پهلوی تحاک و احتمالاً در زبان آرامی گراگ نامیده می شد – میزان اجاره بها با واحد پول رایج که استیر بود پرداخت می شد هر استیر معادل ۴ درخام ساسانی بود – معمولاً بردگان چون پول نقد نداشته اند در مقابل شتیر (بز ۱ ساله) تحویل می دادند -احتمالاً هر دیهات یا داهات باید ۵۰ شتیر یا استیر تحویل می داد – مهریوان دستگرد خود را به چندین داهات یا دیهات تقسیم می کرد که در ان عموماً بردگان به کشاورزی مشغول می شدند و مال اجاره می دادند. مهریوان معمولاً در قلعهٔ با نظامی ها می زیست – اسم سنه دژ نیز باید در این کانتکس ساسانی و شیوه اجاره زمین تفسیر شود – سنه به سنه شیوه اجارهٔ بلند سال به سال بود که خود به خود تمدید می گشت – و هر ساله باید میزان مشخصی مالیات به دربار ساسانی پرداخت می کرد – در نظر داشته باشید اودانی با دیهات فرق دارد – اودانی شامل تمام وسایل تولید از جمله اب – جوگه اب – که عموماً این جوگه ها هه واس نامیده می شدند و اژیروان یا ژیژوان (مأمور اب) والبته بردگان می شد – اجاره گیرنده صاحب همه چیز می شد. تعداد ژیژوان ها در مناطق مریوان از انگشتان دست بیشتر است.

معرفی شهر مریوان

مریوان شهری در غرب ایران و در استان کردستان واقع شده است. این شهر مرکز شهرستان مریوان است و به دلیل داشتن جاذبه های طبیعی فراوان به ویژه دریاچه زریبار به عنوان یکی از مقاصد گردشگری مهم در ایران شناخته می شود. مریوان با طبیعتی بکر و دست نخورده فرهنگ غنی و مردم خونگرم تجربه ای متفاوت از سفر را برای گردشگران رقم می زند. این شهر با قرار گرفتن در میان کوه های زاگرس آب و هوایی معتدل و کوهستانی دارد و در فصل های بهار و تابستان میزبان گردشگران بسیاری از سراسر ایران و جهان است. علاوه بر جاذبه های طبیعی مریوان دارای آثار تاریخی و فرهنگی متعددی نیز است که نشان دهنده قدمت و تمدن این منطقه است. صنایع دستی مریوان به ویژه فرش و گلیم نیز از شهرت بالایی برخوردارند و به عنوان سوغاتی های ارزشمند مورد توجه گردشگران قرار می گیرند. به طور کلی مریوان با ترکیبی از طبیعت زیبا فرهنگ غنی و تاریخ کهن مقصدی جذاب برای هر نوع سلیقه ای است.

وجه تسمیه مریوان

در خصوص وجه تسمیه مریوان نظرات گوناگونی مطرح شده است که هر یک بر جنبه ای از تاریخ جغرافیا یا فرهنگ منطقه تأکید دارند. برخی از این نظرات عبارتند از: 1- منسوب به نام حاکم عرب: گروهی بر این باورند که نام مریوان از نام یکی از حاکمان عرب گرفته شده است که در این منطقه حکومت می کرده است. با گذشت زمان این نام دستخوش تغییر شده و به شکل امروزی یعنی مریوان درآمده است. 2- جایگاه مرغابی: برخی دیگر معتقدند که نام مریوان به دلیل وجود دریاچه زریبار و وفور مرغابی در این منطقه به «مراویان» یا «جایگاه مرغابی» اشاره دارد. با گذشت زمان این نام تغییر یافته و به مریوان تبدیل شده است. 3- مهروان: در برخی متون کهن نام مریوان به صورت «مهروان» ذکر شده است که از دو واژه «مهر» و «وان» تشکیل شده است. «مهر» به معنای خورشید و «وان» به معنای جایگاه است. بنابراین مهروان به معنای «جایگاه خورشید» یا «سرزمین آفتاب» است. 4- ریشه آشوری: برخی از محققان ریشه نام مریوان را در زبان آشوری جستجو می کنند و معتقدند که این نام از واژه «دورآشور» یا «کارشاروکین» گرفته شده است که در دوران باستان به این منطقه اطلاق می شده است. هر یک از این نظرات بر وجهی از تاریخ و فرهنگ مریوان تأکید دارند و نمی توان به طور قطع یکی از آن ها را به عنوان ریشه اصلی نام این شهر دانست. با این حال بررسی این نظرات به درک بهتری از هویت و پیشینه مریوان کمک می کند.

تاریخچه شهر مریوان

تاریخچه مریوان به دوران باستان بازمی گردد. محوطه های باستانی اطراف شهر مانند تپه های ساوجی کولان مرگ و بیساران نشان می دهند که این منطقه از دوران نوسنگی مسکونی بوده است. در دوران اشکانیان و ساسانیان مریوان به دلیل قرار گرفتن در مسیر تیسفون به تخت سلیمان از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است. در منابع اسلامی از مریوان به عنوان «دژان» یا «دزان» یاد شده است که نشان دهنده وجود قلعه های مستحکم در این منطقه بوده است. در دوران صفویه قلعه مریوان به عنوان مرکز حکومتی خاندان های محلی کرد از جمله بابان و اردلان مورد استفاده قرار می گرفت. در دوره قاجار ناصرالدین شاه دستور ساخت قلعه ای مستحکم در مریوان را صادر کرد و این شهر به تدریج توسعه یافت. در سال 1336 خورشیدی با تأسیس شهرداری نام دژ شاهپور به مریوان تغییر یافت و این شهر به عنوان مرکز شهرستان مریوان شناخته شد. در طول جنگ ایران و عراق مریوان بارها مورد بمباران هوایی قرار گرفت اما مردم این شهر با مقاومت و پایداری از سرزمین خود دفاع کردند. امروزه مریوان به عنوان یکی از شهرهای مهم استان کردستان در حال توسعه و پیشرفت است و با حفظ هویت فرهنگی و تاریخی خود به سوی آینده ای روشن گام برمی دارد.

موقعیت جغرافیایی شهر مریوان

مریوان در 125 کیلومتری غرب سنندج مرکز استان کردستان واقع شده است. این شهر در منطقه ای کوهستانی قرار گرفته و از شمال به سقز از شمال شرقی به دیواندره از شرق به سنندج از جنوب شرقی به سروآباد و از غرب به مرز ایران و عراق محدود می شود. مریوان دارای طول جغرافیایی شرقی بین 45 درجه و 46 دقیقه تا 45 درجه و 58 دقیقه و عرض جغرافیایی شمالی بین 35 درجه و 19 دقیقه تا 35 درجه و 48 دقیقه است. ارتفاع این شهر از سطح دریا 1320 متر است. مریوان به دلیل قرار گرفتن در منطقه کوهستانی زاگرس دارای ناهمواری های فراوانی است و دشت های حاصلخیز و جنگل های انبوه از ویژگی های طبیعی این منطقه به شمار می روند. همچنین همسایگی با کشور عراق ترددها تحرکات نیروهای نظامی دو کشور حاصل خیزی فراوانی آب و فراورده های کشاورزی و نیز وجود دریاچهٔ آب شیرین باعث توجه حکمرانان و سلطانان شده است.

آب و هوای مریوان

مریوان دارای آب و هوای معتدل کوهستانی است. این شهر در فصل زمستان آب و هوایی سرد و برفی دارد و در فصل تابستان آب و هوایی معتدل و خنک را تجربه می کند. میزان بارندگی سالانه در مریوان بین 500 تا 900 میلی متر است که این میزان بارندگی باعث سرسبزی و طراوت منطقه شده است. به طور کلی آب و هوای مریوان تحت تأثیر جریان های مدیترانه ای و اقیانوس اطلس قرار دارد. توده های هوای سرد از سمت شمال شرقی و شرق وارد منطقه می شوند و باعث ریزش برف می شوند. توده های هوای مرطوب از سمت غرب وارد منطقه می شوند و باعث بارش باران می شوند. بهترین زمان سفر به مریوان فصل های بهار و تابستان است که هوا معتدل و دلپذیر است و طبیعت در اوج زیبایی خود قرار دارد. با این حال فصل پاییز نیز با رنگ های زیبای طبیعت جذابیت خاص خود را دارد.

زبان مردم مریوان

مردم مریوان به زبان کردی سورانی صحبت می کنند. این زبان یکی از شاخه های اصلی زبان کردی است و در مناطق وسیعی از کردستان ایران و عراق رایج است. زبان کردی سورانی دارای قواعد دستوری و واژگان خاص خود است و با سایر زبان های ایرانی تفاوت هایی دارد. علاوه بر زبان کردی سورانی در برخی از مناطق مریوان به ویژه در منطقه هورامان به زبان هورامی نیز صحبت می شود. زبان هورامی یکی از زبان های باستانی ایرانی است و دارای قدمت و ارزش تاریخی فراوانی است. مردم مریوان به زبان و فرهنگ خود افتخار می کنند و در حفظ و پاسداری از آن تلاش می کنند. همچنین در کنار زبان کردی زبان فارسی نیز در بین مردم مریوان رایج است و به عنوان زبان رسمی کشور در مدارس و ادارات مورد استفاده قرار می گیرد.

جامه و لباس

لباس مردم مریوان به ویژه لباس کردی یکی از زیباترین و متنوع ترین لباس های محلی در ایران است. این لباس نشان دهنده فرهنگ و هویت مردم کرد است و در طرح ها و رنگ های مختلف جلوه گر می شود. لباس مردان کرد شامل چوخه رانک شال و کلاه است. چوخه یک نوع کت است که از پشم یا کتان بافته می شود. رانک یک نوع شلوار گشاد است که در قسمت مچ پا تنگ می شود. شال پارچه ای است که به دور کمر بسته می شود و کلاه یک نوع سرپوش است که از نمد یا پارچه بافته می شود. لباس زنان کرد شامل کراس سوخمه شال و کلاه است. کراس یک نوع پیراهن بلند است که از پارچه های رنگارنگ و زیبا دوخته می شود. سوخمه یک نوع جلیقه است که روی پیراهن پوشیده می شود. شال پارچه ای است که به دور کمر بسته می شود و کلاه یک نوع سرپوش است که با پولک و منجوق تزیین می شود. لباس کردی در مراسم و جشن های مختلف به ویژه در عروسی ها پوشیده می شود و جلوه ای خاص به این مراسم می بخشد. امروزه با وجود تغییر سبک زندگی بسیاری از مردم مریوان به پوشیدن لباس کردی افتخار می کنند و در حفظ این سنت تلاش می کنند.

آداب و رسوم

مردم مریوان دارای آداب و رسوم خاص خود هستند که ریشه در تاریخ و فرهنگ این منطقه دارد. یکی از مهم ترین آداب و رسوم مردم مریوان مهمان نوازی است. مردم این شهر با روی گشاده از مهمانان خود استقبال می کنند و تمام تلاش خود را برای رفاه و آسایش آن ها به کار می گیرند. همچنین مردم مریوان به حفظ و پاسداری از سنت های خود اهمیت می دهند و در مراسم و جشن های مختلف این سنت ها را زنده نگه می دارند. مراسم عروسی در مریوان یکی از پرشورترین و زیباترین مراسم ها است که با رقص و موسیقی کردی همراه است. همچنین مردم مریوان در اعیاد مذهبی مانند عید فطر و عید قربان با برگزاری جشن و مراسم این اعیاد را گرامی می دارند. علاوه بر این مردم مریوان دارای باورها و اعتقادات خاص خود هستند که در زندگی روزمره آن ها تأثیرگذار است. به طور کلی آداب و رسوم مردم مریوان نشان دهنده فرهنگ غنی و اصیل این منطقه است.

جاذبه های دیدنی مریوان

مریوان به دلیل داشتن جاذبه های طبیعی و تاریخی فراوان یکی از مقاصد گردشگری مهم در استان کردستان است. برخی از مهم ترین جاذبه های دیدنی مریوان عبارتند از:

دریاچه زریبار

دریاچه زریبار بزرگ ترین دریاچه آب شیرین در غرب ایران یکی از زیباترین جاذبه های طبیعی مریوان است. این دریاچه با آب زلال و طبیعت بکر اطراف هر ساله گردشگران بسیاری را به خود جذب می کند. در فصل های مختلف سال می توان از فعالیت های مختلفی مانند قایق سواری ماهیگیری پیاده روی و عکاسی در اطراف دریاچه لذت برد.

قلعه امام

قلعه امام یک اثر تاریخی مربوط به دوران صفویه در نزدیکی شهر مریوان واقع شده است. این قلعه بر فراز کوهی بلند قرار گرفته و چشم اندازی زیبا از شهر و دریاچه زریبار را به نمایش می گذارد. بازدید از این قلعه فرصتی برای آشنایی با تاریخ و فرهنگ منطقه است.

دشت بیلو

دشت بیلو یک دشت سرسبز و زیبا در نزدیکی شهر مریوان واقع شده است. این دشت با پوشش گیاهی غنی و چشمه های آب فراوان مکانی مناسب برای تفریح و استراحت در طبیعت است.

منطقه قمچیان

منطقه قمچیان یک منطقه کوهستانی با جنگل های انبوه در نزدیکی شهر مریوان واقع شده است. این منطقه با طبیعت بکر و آب و هوای خنک مکانی مناسب برای پیاده روی کوهنوردی و کمپینگ است.

ناوطاق گاران

ناوطاق گاران در ۴۰ کیلومتری شهر مریوان و مابین بخش های «سرشیو» و «مرکزی» قرار دارد. این دشت در فصل بهار به واسطه سرسبزی و طبیعت زیبا و چشمه های آب پذیرای گردشگران زیادی می باشد. در اطراف این دشت کوه های بلندی سر به فلک کشیده اند و زیبایی خاصی به این منطقه داده در این محل علاوه بر گونه های مختلف گیاهان خوراکی زیادی مانند «ریواس پیچک کنگر و قارچ خوراکی» وجود دارد که در فصل بهار روزانه تعداد قابل ملاحظه ای از اهالی روستاهای اطراف آن ها را جمع آوری و در شهر به مشتریان عرضه می نمایند.

ملاقوبی

ملاقوبی در ۳ کیلومتری مریوان در شمال اراضی روستاهای «هجرت» و جنوب شرقی روستای «برقلعه» قرار گرفته و از قدیم الایام تاکنون به عنوان زیارتگاه و تفریح گاه مردم منطقه بوده است. در این مکان درختان جنگلی زیادی وجود دارد نام این محل به واسطهٔ وجود زیارتگاه شخصی به نام «ملا قوبی» نامگذاری شده و علاوه بر آن وجود طبیعت سرسبز و چشمه های آب و درختان جنگلی جزء مناطق دیدنی مریوان می باشد.

آبشار گویله

آبشار گویله یکی از مناطق دیدنی شهرستان مریوان به شمار می روند که در مسیر «مریوان – سقز» قرار گرفته اند و در فصل بهار از مکان های دیدنی و زیبای منطقه محسوب می شوند.

غار کونا شم شم

غار کونا شم شم

سوغات و صنایع دستی مریوان

مریوان دارای صنایع دستی متنوع و زیبایی است که به عنوان سوغات مورد توجه گردشگران قرار می گیرند. برخی از مهم ترین سوغات و صنایع دستی مریوان عبارتند از: کلاش فرش کردی گلیم گیوه موج سبد حصیری محصولات چوبی و عسل طبیعی. کلاش نوعی کفش سنتی است که از نخ و پارچه بافته می شود. فرش کردی با طرح ها و رنگ های زیبا یکی از نفیس ترین صنایع دستی مریوان است. گلیم نوعی زیرانداز است که از پشم بافته می شود. گیوه نوعی کفش سبک و راحت است که از نخ و چرم ساخته می شود. موج نوعی پارچه پشمی است که برای تهیه لباس و پتو استفاده می شود. سبد حصیری از ترکه درختان بافته می شود و برای نگهداری میوه و سبزیجات استفاده می شود. محصولات چوبی شامل انواع ظروف وسایل تزیینی و اسباب بازی ها است. عسل طبیعی مریوان به دلیل کیفیت بالا شهرت فراوانی دارد.

غذاهای محلی مریوان

غذاهای محلی مریوان با طعم و عطر خاص خود تجربه ای متفاوت از غذا خوردن را برای گردشگران رقم می زنند. برخی از مهم ترین غذاهای محلی مریوان عبارتند از: کباب کردی دلمه برگ مو آش دوغ ترخینه قایرمه و کلانه. کباب کردی با گوشت تازه و ادویه های محلی تهیه می شود و طعمی لذیذ دارد. دلمه برگ مو با برگ مو و مواد مختلفی مانند گوشت برنج و سبزیجات تهیه می شود. آش دوغ یک نوع آش محلی است که با دوغ سبزیجات و حبوبات تهیه می شود. ترخینه یک نوع غذای محلی است که از بلغور دوغ و گیاهان دارویی تهیه می شود. قایرمه یک نوع غذای محلی است که از گوشت پیاز و ادویه های مختلف تهیه می شود. کلانه یک نوع نان محلی است که با گیاهان کوهی و روغن حیوانی تهیه می شود. این غذاها در رستوران های محلی مریوان قابل دسترسی هستند و گردشگران می توانند از طعم آن ها لذت ببرند.

مسیر دسترسی به مریوان

برای دسترسی به مریوان می توان از مسیرهای مختلفی استفاده کرد. از طریق جاده می توان از شهرهای سنندج سقز کامیاران و پاوه به مریوان سفر کرد. از طریق هواپیما می توان به فرودگاه سنندج سفر کرد و سپس با اتوبوس یا تاکسی به مریوان رفت. از طریق قطار می توان به ایستگاه راه آهن سنندج سفر کرد و سپس با اتوبوس یا تاکسی به مریوان رفت. فاصله مریوان تا سنندج حدود 125 کیلومتر است و فاصله مریوان تا تهران حدود 600 کیلومتر است. برای سفر به مریوان بهتر است از وسایل نقلیه شخصی استفاده کرد تا بتوان از مناظر طبیعی و جاذبه های گردشگری مسیر لذت برد.

مسائل زیست محیطی

مریوان مانند سایر مناطق جهان با مسائل زیست محیطی مختلفی روبرو است. برخی از مهم ترین مسائل زیست محیطی مریوان عبارتند از: آلودگی هوا آلودگی آب تخریب جنگل ها و مراتع و مدیریت پسماند. آلودگی هوا به دلیل تردد خودروها و فعالیت صنایع در حال افزایش است. آلودگی آب به دلیل ورود فاضلاب های خانگی و صنعتی به رودخانه ها و دریاچه زریبار یک مشکل جدی است. تخریب جنگل ها و مراتع به دلیل قطع درختان و چرای بی رویه دام ها باعث از بین رفتن پوشش گیاهی منطقه شده است. مدیریت پسماند به دلیل کمبود امکانات و عدم آگاهی مردم با مشکلاتی روبرو است. برای حل این مسائل نیاز به همکاری مردم و مسئولان است. با انجام اقداماتی مانند استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی کاهش مصرف آب جلوگیری از قطع درختان و تفکیک زباله ها می توان به حفظ محیط زیست مریوان کمک کرد.

شهر مریوان کجاست؟

مریوان شهری در استان کردستان ایران است که در نزدیکی مرز با عراق واقع شده و به دلیل طبیعت زیبا و دریاچه زریبار شهرت دارد.

آب و هوای شهر مریوان چگونه است؟

آب و هوای مریوان معتدل کوهستانی است با زمستان های سرد و برفی و تابستان های معتدل و خنک.

سوغاتی شهر مریوان چیست؟

از سوغاتی های مریوان می توان به کلاش (کفش سنتی) فرش و گلیم کردی عسل طبیعی و محصولات چوبی اشاره کرد.

جاذبه های شهر مریوان شامل چه مواردی می شود؟

دریاچه زریبار قلعه امام دشت بیلو منطقه قمچیان و روستای هورامان از جمله جاذبه های دیدنی مریوان هستند.

غذاهای محلی مریوان چیست؟

کباب کردی دلمه برگ مو آش دوغ ترخینه و کلانه از جمله غذاهای محلی و خوشمزه مریوان به شمار می روند.