فراز و فرودهای «جوکر» از لودگی مردانه تا ظرافت طنز زنانه – خبرگزاری آنلاین | اخبار ایران و جهان

به گزارش خبرنگار آنلاین فصل دوم «جوکر» از ابتدای پخش با واکنش های متفاوتی مواجه شده است که اکثر آنها انتقادی بوده است. مریم شوندی فعال رسانه در یادداشتی به رئالیتی شو «جوکر» از احسان علیخانی پرداخته است و اینکه چطور در فصل دوم دست هنرمندان از شوخی با موقعیتهای متضاد خلاقانه و … خالی است و در بخش مردان به استفاده از بدن به عنوان آخرین تلاش برای خندادن روی آورده است.

متن این یادداشت را در زیر می خوانید:

«کپی کردن برنامه های برجسته بین المللی این روزها به یک سنت متعارف در صنعت برنامه سازی تبدیل شده است. تا جایی که حتی مدیران فرهنگی و صاحبان سکوهای نمایشی نیز ترجیح می دهند تخم مرغ های خود را در سبد ایده ای بچینند که امتحانش را پس داده و تنها لازم است کمی ایرانیزه شود. ریالیتی شوی «جوکر» هم مانند تجربه پیشین سازنده آن یعنی «عصر جدید» بر این قاعده ساخته شد. احسان علیخانی در سال ۱۴۰۰ تصمیم گرفت نسخه ایرانی برنامه داکیومنتال ژاپنی را بسازد. داکیومنتال یک ریالیتی شوی چالشی بر محور خنده بود که به ابتکار هیتوشی ماتسوموتو از ۲۰۱۶ روی آنتن رفت. پس از موفقیت این برنامه شرکت آمازون پرایم ویدئو امتیاز آن را خرید و با نام LOL مخفف Last One Laughing اقدام به ساختن نسخه های اختصاصی آن در کشورهای گوناگون کرد. پس از ژاپن کشورهای استرالیا آلمان ایتالیا فرانسه اسپانیا هند و مکزیک اقدام به ‏تولید این برنامه‏ کردند و کشورهایی ‏چون کانادا نیز خبر از ساخت آن در آینده نزدیک داده اند.

نسخه وطنی داکیومنتال با نام «جوکر» یا لطیفه گو در ادامه این سلسله اقتباس های جهانی تولید شد که اکنون فصل دوم آن با نام «جوکر ۲ طبقه بیست و یک» در حال پخش است. در هر قسمت از این برنامه ۸ شرکت کننده حضور دارند که از میان بازیگران و کمدین های مشهور کشورمان انتخاب شده اند آنها در مدت ۶ ساعت در یک مکان مجهز دور یکدیگر جمع می شوند و باید سعی کنند تا نخندند تا در گود رقابت باقی بمانند. توجه مخاطبان به برنامه «جوکر» در سری اول سبب شد تا سازندگان «جوکر ۲» را در پلتفرم فیلیمو نمایش دهند. «جوکر ۲ طبقه بیست و یک» در مقایسه با سری اول خود تغییرات بسیاری داشته است. از تغییر در دکوراسیون گرفته تا ویژگی های اتاق کنترل و چند ابداع جدید در روند بازی مانند طراحی پنالتی باکس برای شرکت کنندگان منفعل. اما مهم ترین تغییر این سری حضور بانوان در فصل دوم بود که بازخوردهای فراوانی در پی داشت.

رقابت یا دورهمی؟

LOL و داکیومنتال اگرچه در بسیاری مولفه ها به «جوکر» ایرانی شبیه هستند و حتی گاهی شوخی ها گریم ها و پوسترهای مشابه دارند اما تفاوت عمده ای دارند و آن هم ماهیت بازی بین این دو نوع برنامه است. در نسخه خارجی برنامه شرکت کنندگان مبلغ معتنابهی پول با خود می آورند که دست آخر همه آن پول ها جمع شده و به برنده می رسد. در داکیومنتال ژاپنی هر شرکت کننده یک میلیون ین در بازی می گذارد و ساختار برنامه بر مبنای رقابت افراد مرفه است. این ساختار علاوه بر اینکه ماهیت بازی را به رقابت های شرط بندی شبیه می کند برد و باخت را برای افراد شرکت کننده جدی و چالش انگیزتر می کند. در «جوکر» ایرانی اما ماهیت بازی بیشتر جنبه دورهمی دارد و کمدین ها بعد از اخراج حس بازنده بودن ندارند. این موضوع از یک طرف حاوی جنبه های مثبت است تا جایی که در «جوکر» فصل دوم اعلام می شود مبلغ جمع شده به خیریه اختصاص می یابد از طرف دیگر اما غالب شدن حس دورهمی باعث می شود شوخی ها از چارچوب برنامه ای حساب شده و رقابتی دیدنی خارج شده و رنگ و بوی لودگی بگیرد. این نکته در قسمت اخیر «جوکر طبقه بیست ویک» با بازی حمید لولایی و قدرت الله ایزدی به اوج می رسد.

تیپ سازی و سناریوهای کوتاه متوالی

در ریالیتی شوهای «جوکر» ایرانی و داکیومنتال های خارجی برنامه ساز سعی می کند با ایجاد سناریوهای پازلی و کوچک برای خنده گرفتن از مخاطب با برنامه حرکت کند. در این مسیر لازم است برای هر کدام از شرکت کنندگان یک تیپ طراحی شود که تا انتهای برنامه در قالب آن تیپ ماجراهای خنده دار خلق کند. برای مثال در فصل اول «جوکر ۲» مجید مظفری با نگاه به انگشت شست از خندیدن فرار می کرد و محمدرضا علیمردانی با صداسازی تلاش می کرد از دیگران خنده بگیرد. این تیپ سازی در «جوکر» بانوان شکلی منظم و با برنامه یافته بود. گیتی قاسمی با بازی گرفتن از عکس عمه ننه ناهید مسلمی با تکرار بخشی از یک موزیک رپ و ژاله صامتی با مناقشه بر سر مدیریت جوکر تا انتهای برنامه نقش مشخصی در ایجاد لحظه کمیک داشتند و همین امر سبب شد تا شوخی ها به موقع و با ضربآهنگ دلنشین به چشم مخاطب برسند.

استفاده برنامه ساز از بازیگرانی با سنین مختلف سبک و سطوح متفاوت حرفه نیز در راستای ساختن بعدهای متفاوت در سناریوها بود. نکته ای که تقریباً در تمام برنامه های «جوکر» رعایت شده بود. این مولفه اما لازم بود و کافی نبود. همچنان که در فصل آخر «جوکر ۲» باوجود حضور هنرمندان سطوح متفاوت نقش های کمدی به خوبی شکل نگرفت و در سناریوهای متوالی برنامه به درستی کار نکرد. تلاش های مجید یاسر برای بازی سکه ها و تقلید حمید لولایی از تکه کلام های اینستاگرامی نه تنها در کمدین ها تیپ و سبک ایجاد نکرد بلکه شوخی های معمول و مصطلح خودشان را نیز مبتذل و دم دستی ساخت.

هنر محدودیت است

«جوکر» بانوان با حضور هنرمندان خانم حوزه طنز یک ریسک بزرگ برای گروه سازندگان «جوکر» بود. محدودیت های کلامی و بدنی برای خانم ها از یک سو و نامتعارف بودن شوخی های جمع بانوان در قاب تلویزیون برای مخاطب از سوی دیگر این احتمال را ایجاد می کرد که با یک برنامه شکست خورده مواجه باشیم. اما اتفاقی که افتاد کاملاً به عکس بود و دقیقاً همان محدودیت ها در کلام و بدن باعث شد تا شوخی ها ظریف تر و هنرمندانه تر شکل بگیرد. در سطح مواجهه مخاطب نیز ناشناخته بودن طنز خالص زنانه سبب شد تا برنامه در لایه ابداع و سنت شکنی قدم بردارد و در این راه کنجکاوی مخاطبان تازه را هم برانگیزد. ایجاد میزانسنی جدید از مجموعه شوخی های مرتب و همه پسند به دور از رقص های مردانه و خالی از اسراف ارجاعات اروتیک متداول در شوخی های فصل های قبل نوید یک موفقیت در حوزه برنامه سازی سرگرمی می دهد که می تواند نواقص خود را رفع کرده و به مرور بهتر هم بشود. علاوه بر این حضور بانوان در «جوکر» می تواند معیارهای شوخی را در قسمت های مردانه برنامه نیز تعدیل کند. ورود طنز ظریف زنانه می تواند انحصار جهان مردانه طنز را که با محدودیت کمتری به تن و جنسیت ارجاع می دادند بشکند و سطح بالاتر و شریف تری از موقعیت کمدی رئال به مخاطب ارائه کند.

بدن آخرین تلاش ها برای خنداندن

استفاده از بدن به عنوان عامل خنده در سینمای کمدی پیشینه ای طولانی دارد. عاملی که بیش از گذشته در کمدی روز ایران نیز شاهدش هستیم این مدعا را ثابت می کند که هنرمند برای گرفتن خنده اغلب قید خلق تضاد و هجو ساختار را می زند و خیلی راحت تر با بازی بدن به استقبال کمدی می رود. در ریالیتی شوهای تلویزیونی نیز این سازوکار در حال مرسوم شدن است. بهره بردن از گریم های تیپ ساز اسلپ استیک و رقص که اصطلاحاً کمدی جسمانی را می سازند می تواند سریع تر از فرمول های داستانی در ساختن موقعیت خنده موثر باشند. اما در بعضی قسمت های «جوکر طبقه بیست و یک» استفاده بیش از اندازه از کمدی جسمانی به نقض موقعیت خنده می انجامد. در قسمت اخیر این مسئله به حدی زیاد شد که نسبت به فصل های قبل دچار افت مخاطب گردید. علاوه بر این گروه سنی مخاطبان نیز در این قسمت به شکل غیرمنتظره ای تغییر کرد و خانواده هایی که با کودکان و نوجوانان این اثر را تماشا می کردند برای دنبال کردن ادامه قسمت ها مردد شدند. این در حالی است که در «جوکر» فصل اول با اجرای سیامک انصاری همیشه به کمدین ها گوشزد می شد که مراقب شوخی های خودشان باشند چون خانواده ها و کودکان تماشایشان می کنند. این ملاحظه اخلاقی جایی ابعاد جدی تری به خود می گیرد که می دانیم احسان علیخانی پس از سال ها برنامه سازی در تلویزیون و درک خط قرمزهای خانواده ایرانی این برنامه را در سبد مصرف فرهنگی مخاطب گذاشته است. چیزی که مفروض است این است سازوکارهای بازاری در سکوهای شبکه خانگی دچار تغییرات غیرقابل انکاری شده است. و این سازوکارها بر پربیننده ترین ریالیتی شوی این روزها تاثیراتی گذاشته تا به هر قیمتی مخاطب خود را نگه دارد. مسلماً کمدین ناتوان از خلق موقعیت کمیک چاره ای جز رقص و بدن نمایی مبتذل ندارد و یا نهایتاً مجبور می شود ارجاعات اروتیک را که پیش از این در دو لایه می پیچاند مستقیم و بی محابا بیان کند. جذب مخاطب آنی با این فرمول اگرچه محتمل است اما مشخص نیست ادامه این روند بتواند مخاطب را پای برنامه نگه دارد و خیلی زود دست برنامه ساز را رو می کند که در خورجینش هنر ندارد.»